Döviz kuruna baskı yapan ögeleri ortadan kaldırmanın ana maksat olduğu konusunda fikirlerini paylaşan Ekonomist, Prof. Dr. Mahmut Demirbaş, döviz kuruna baskı yapan ögeleri sıralandırarak, iktisatta yapılması tekliflerini aktardı.
Mahmut Demirbaş, kura baskı unsunların çerçevesini; negatif gerçek faiz (negatif gerçek kayıp), dış ticaret dengesizliği ve ödemeler bilançosuna olumsuz tesiri, ABD Merkez Bankası’nın (Fed) faiz kararı ile Avrupa Merkez Bankası’nın (ECB) faiz kararı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) idaresinin statik hali ve düşük faiz oranı ile iç piyasadaki dolarizasyon algısı formunda çizdi.
Olağanüstü olaylar toplumun alışkanlıklarını etkiledi
Demirbaş, transferinde toplumun üst üste yaşadığı travmalarında dolarizasyonu hizmet ettiğini belirterek şu bilgileri vererek, “15 Temmuz 2016 tarihinde gerçekleşen darbe teşebbüsü süreci toplumda güvensizliği arttırmış, pandemi süreci yaşanmış dehşet kültürü insanların içine yerleşmiş, pandemi sürecinde kapalı kalınan süredeki bireylerin tasarruf ettiği meblağlar yabancı paraya yönelmiştir.” dedi.
Enflasyonun kura etkisi
Demirbaş’ın transferde ön çıkan bahisler şöyle:
“04 Temmuz 2022 tarihinde TÜFE yüzde 78,62 olarak TUİK tarafından açıklandı. Bu açıklama sonucu olarak negatif eksi 0,36177’dir. Manası ise yüzde 36,177 oranında negatif gerçek faiz kelam bahsidir. Bu kadar yüksek negatif gerçek kayıp kur düzeyine üst taraflı güçlü baskı yapar.
Ödemeler istikrarı bilançosu
2022 Nisan ayı dış ticaret endeksleri sonucunda ithal eserlerin satın alma bedeli yüzde 44,01 artarken, ihraç edilen eserlerin satış pahasında yüzde 9,097 oranında azalmasının ödemeler bilançosunu olumsuz etkilemiştir.
İhracatın ithalatı karşılama oranı
2021 Mayıs ayında ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 79,9 oranında gerçekleşirken 2022 Mayıs ayında ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 64 olarak gerçekleşmiştir.
2022 yılı Ocak-Mayıs devrinde dış ticaret hacmine baktığımızda geçen yılın birebir periyodunda dış ticaret hacmi ödemeler bilançosuna eksi 930 milyon 134 bin lira meblağında olumsuz tesir ederken 2022 yılı Ocak-Mayıs periyodunda dış ticaret hacmindeki değişim ödemeler bilançosuna eksi 43 milyar 233 milyon lira fiyatında olumsuz tesir yapmaktadır.
ECB’nin faiz kararı kur baskısı yapıyor
50 baz puan faiz artışı beklenen 17 Temmuz 2022 Avrupa Merkez Bankası (ECB) kararı ve 75 baz puan faiz artışı beklenen 27 Temmuz tarihli Fed faiz kararları sonrasında bizim üzere ülkelerin kur düzeyine baskı artacaktır. İlgili kararlar sonrasında Avrupa ve ABD kaynaklı tahvillere yatırım yapan yatırımcıların, tahvil fiyatlarında meydana gelebilecek düşüş nedeni ile, kayıpları artacaktır.
Likidite darlığına dikkat
Örneğin; 5 Haziran 2022 tarihindeki Fed’in 75 baz puanlık faiz artışı sonrasında ki, 15 Haziran-4 Temmuz tarihleri ortasında, 5 yıllık ABD tahvillerindeki paha kaybı yüzde 17,815 oranındadır. Birebir periyotta, Almanya 5 yıllık tahvillerinde kıymet kaybı yüzde 27,43 oranındadır. 2022 Temmuz ayı sonu itibariyle tahvil fiyatlarındaki kayıp artarak devam edecektir. Tahvil fiyatlarındaki kayıp finansal kurumların sermaye yeterliliklerinde zayıflık yaratacak, likidite darlığına neden olacaktır.
Oluşan likidite darlığı faiz oranlarının artmasına neden olacak, artan faiz oranları yine likidite darlığı yaratacaktır. Bu bir kısır döngüdür. Bu periyotta ilgili merkez bankalarının varlık alımı yapmayacak olmaları da sorunu arttıracaktır. Bu türlü bir ortamda paranın maliyeti artacağı için döviz bulmak zorlaşacak yahut yüksek maliyetli olacak, ve bu sebeple döviz kuruna baskı yapacaktır.
Dolar/TL’nin seyri maceralı ilerliyor
TCMB idaresi 23 Eylül 2021 tarihinde siyaset faiz oranlarını yüzde 14’e indirdi. 2021 Eylül ayından 05 Temmuz 2022 tarihine kadar süreç de dünyada çok şey oldu. 23 Eylül de 1 ABD doları 8,6584 lira tutarındaydı. 4 Temmuz 2022 tarihinde ise 1 ABD doları 16,7935 lira meblağında. Bu ortada dolar kuru 18 lirayı geçti, kur muhafazalı mevduat hayatımıza girdi, 10 liraya kadar geriledi, 13 lira seviyende yerini buldu ve 17,30’un üzerine çıktı ve bugün 16,79 lira meblağında. Dolar kuru çok macera atlattı.
Enflasyon süratle yükseldi
2021 Eylül ayında TÜFE yüzde 19,89 oranında, ÜFE yüzde 43,96 oranında, hizmet üretim fiyat endeksi yüzde 31,30, ziraî üretici fiyat endeksi yüzde 23,35 olurken, 2022 Haziran ayı sonu itibariyle TÜFE yüzde 78,62 oranında, ÜFE yüzde 138,31 oranında, hizmet üretim fiyat endeksi yüzde 89,96, ziraî üretici fiyat endeksi yüzde 154,97 oranında gerçekleşti.
Merkez Bankası’ndan Türk Lirası kararları üst üste geldi
Bu devirde 4 kere TÜFE endeksli menkul değer (tahvil) ihracına yöneldi, tahvil iskonto oranı yüzde 30 iken, 4 Temmuz 2022 tarihinde iskonto oranını yüzde 50 çıkardı. Bunun manası başlangıçta yüzde 23,1 getiri garantisi taahhüt ederken bugün itibariyle yüzde 33,33 oranında getiri garantisini tesis etmiş oldu.
Kredi bulmakta sorun yaşanabilir
En kıymetlisi ise mevduat munzam karşılıklarının yüzde 8 oranında yüzde 25 oranına kadar yükseltilmesi oldu. Bankaların mevcutta kısa vadeli olan mevduatlarının maliyetini yüzde 4,188 oranında arttırmış oldu. Bu artış bankaların piyasaya sunduğu kredi maliyetlerine yansıdı ve piyasadaki kredi bileşik faiz oranları yüzde 33’e kadar yükseldi ve firmaların kredi bulmaları zorlaştı.
Bu periyotta üretmiş oldukları eserleri ihraç edecek kurumların ihraç gelirlerinin yüzde 40 meblağını Merkez Bankası’na satmak mecburiliği getirildi.
Ukrayna-Rusya savaşı emtiaların fiyatını körükledi
Bu devir içerisinde Ukrayna-Rusya savaşı başladı emtia fiyatları yükseldi, tedarik zinciri bozuldu, Rusya bankaları swing sistemi dışına itildi. Rusya’ya bir kısım yaptırımlar kelam konusu oldu, hammadde fiyatları arttı, Ruble gaz devreye girdi, Ruble savaş başlangıcında dolar karşısında yüzde 128 bedel kaybına uğradı, Rusya faiz oranını yüzde 20’ye kadar çıkardı, daha sonra faiz oranını kademeli olarak yüzde 9,5 oranına kadar indirdi, ruble devalüasyonu ortadan kaldırdığı üzere savaş öncesi duruma nazaran yüzde 14,51 oranında bedel kazandı.
Merkez Bankası faiz artışına statik yaklaştı
Fed faiz oranı 0,25 puandan 1,75 puana yükseltti, dünyada çok sayıda ülke enflasyonla çaba etmek için faiz oranlarını arttırdı. Merkez Bankası siyaset faiz oranını yüzde 14 de sabit bıraktı. Statik bir yaklaşım gösterdi. Merkez Bankası’nın siyasetinin gerçek finans piyasası ve tahvil piyasası ile rekabet eder pozisyona geldiğini savunan Demirbaş, bu yaklaşımın döviz kuruna baskı yaratacağını lisana getiriyor.”
Ekonomide alınacak tedbirler
Demirbaş, son periyotta dünyada ve Türkiye’de iktisatta yaşananları sıraladığı transferini şu tekliflerle son verdi:
- Olması gereken faiz ve olması gereken kur siyaseti güdülerek realiteden uzaklaşılmamalı.
- Paranın dolaylı yollarda maliyeti arttırılmamalı, 2022 Eylül-2023 Mart devrin de karşılaşabileceğimiz likidite krizine kendimizi bu yaz aylarında hazırlamalı.
- Statik yaklaşımdan vazgeçmeli.
- Fed ve ECB kararlarından sonra gerçekleşebilecek düşen hammadde fiyatlarından yararlanmalı.
- Sanayicimizi muhafazalı, sanayicimizin üretim maliyetini yükselten güç artırımlarından uzak durulmalı.
- Tahvil ve finans piyasası ile süratlice barışarak 3 ay içerisinde bulabildiğimiz kadar fon bulunmalı.
- Uzun vadeli opsiyon kontratları yapılmalı.
- Savunma sanayi ve tarım öncelikli dal olarak ulusal güvenlik emeliyle desteklenmeli.
- Bu bölümlerin yanı sıra kimya dalı, demir çelik dalı, demiryolu ulaşım sınırı ve lojistik bölgeler ile daima ve kesintili (rüzgar ve güneş) güç kesimi desteklenmeli.